պտերներ

Ծագում

Ծագել են պալեոզոյան դարաշրջանում, հնագույն բրածո ներկայացուցիչներ հայտնի են դևոնից։ Կարբոնում լայն տարածում են ստանում ծառանման պտերներ, որոնք մյուս խոնավասեր սպորավոր բույսերի հետ միասին առաջացրել են ներկայումս օգտագործվող քարածուխը։

Ընդհանուր բնութագիր

 

Պտերներին, ինչպես նաև մյուս բարձրակարգ բույսերին, բնորոշ է անսեռ (սպորոֆիտ) և սեռական (գամետոֆիտ) սերունդների հաջորդականությունը։ Պտերների սպորոֆիտները խոտաձև կամ ծառանման բույսեր են, աչքի են ընկնում մորֆոլոգիական և էկոլոգիական մեծ բազմազանությամբ։ Տերևները բազմաձև են՝ բազմակի կտրտվածքա-եզրավորներից մինչև ամբողջաեզրավոր, 3-6 սմ և նույնիսկ 30 սմ երկարությամբ։

Ցողունները լինում են ստորգետնյա (կոճղարմատավոր) և վերգետնյա, ուղղաձիգ ու փաթաթվող, պարզ ու ճյուղավոր, մի քանի սմ-ից մինչև 20-25 սմ երկարությամբ։ Պարզունակ պտերներին բնորոշ են համեմատաբար խոշոր, բազմաշերտ պատերով և մեծ քանակությամբ սպորներ արտադրող սպորանգիումները։

 

Պտերների կենսական ցիկլիը

Ժամանակակից պտերների մեծ մասի սպորանգիումները մանր են, միաշերտ պատերով և առաջացնում են ոչ մեծ քանակությամբ սպորների մեծ մասը հավասարասպոր են, միայն առանձին կարգաբանական խմբեր ունեն աարասպոր ձևեր։ Հավասարասպոր պտերների գամետոֆիտը սովորաբար նուրբ կանաչ, կարճակյաց, սրտաձև թիթեղիկ է։ Տարասպոր ձևերի միկրոսպորներն առաջացնում են շատ փոքր արական, իսկ մեգասպորները՝ քիչ ավելի մեծ իգական գամետոֆիտներ։

Պտերների վեգետատիվ բազմացումը կատարվում է կոճղարմատներով, ինչպես նաև տերևների վրա առաջացող բողբոջներով։ Ասպլենի ումների ենթաընտանիքի տերևները ունեն.

·         պատի ասպլենիում,

·         մազանման ասպլենիում,

·         հյուսիսային ասպլենիում,

·         դեղատնային ցետերախ,

 

·         արմատասեր կամ պոսորուս։

                                                                Մամուռներ

Մամուռներ (լատ.՝ Bryophytaմամռանմաններ, ցամաքային, հազվադեպ քաղցրահամ ջրերի ինքնասուն բույսեր։ Բաժանվում են 3 դասի՝

·         Անթոցերոտայիններ (Anthocerotopsida),

·         Լյարդամամուռներ (Hepaticopsida)

·         Տերևացողունայիններ կամ իսկական մամուռներ (Bryopsida

Հայտնի է մոտ 27000, ՀՀ-ում՝ 430 տեսակ (մոտ 100-ը Կովկասումհանդիպում են հազվադեպ)։ Մոտ 110-120 ընտանիք[1], կազմում են մոտ 20 000 տեսակ[1]։

Բազմացում

Բազմանում են սեռական և անսեռ ճանապարհներով։

Սեռական բազմացման օրգանները իգական արքեգոնիումներն ու արական անթերիդիումներն են, անսեռ բազմացմանը՝ սպորոգոնիումները։ Մամուռների զարգացման ցիկլը ուղեկցվում է հապլոիդ գամետոֆիտի վրա դիպլոիդ սպորոֆիտի առանձնացմամբ, դրա հետևանքով սեռական և անսեռ սերունդները զարգանում են միևնույն բույսի վրա։ Գամետոֆիտը, բացի սեռական բազմացումից, կատարում է վեգետատիվ ֆունկցիա (ֆոտոսինթեզ, հանքային սննդառություն և այլն)։ Սպորոֆիտն ավելի պարզ է, քան մյուս բարձրակարգ բույսերինը, և երբեք ինքնուրույն օրգանիզմ չի առաջացնում։

Նշանակություն

 

Մամուռ քարերի վրա

Որոշ մամուռների սպորոֆիտը չի հայտնաբերված։ Միատուն կամ երկտուն (երբեմն բազմատուն), չորադիմացկուն բույսեր են՝ կազմում են տորֆի հիմնական զանգվածը։

Բնության մեջ

·         Մասնակցում են կենսացենոզի առաջացմանը, հատկապես այնտեղ, որտեղ ամբողջությամբ ծածկաված է հողով (տունդրա)։

·         Մամուռների գորգերը ընդունակ են կուտակել և պահել ռադիոակտիվ նյութերը։

·         Մեծ դեր են խաղում լանդշաֆտներում ջրի հաշվեկշռի կարգավորմանը։

Մարդու գործունեության համար

·         Օգտագործվում են գեղազարդիչ գորգեր ստեղծելու նպատակով։

 

·         Որոշ տեսակներ օգտագործում են բնության մեջ։

 

1Մամուռների կառուցվացքը և բազմացումը:

 

Մամուռները լինում են միաբջինջ:Բազմաջիջջրիմուռներըբազմանումենվեգեատիվևսեռականեղանակով։Սեռականբազմացումըկատարվևմէվատպայմաններիդեպքում։Միանմանթելիկներըպատվումենլորձով , մոտենումևմիանումենմիմյանց , նրանցբջիջներիմիջևառաջանևմենկամրջակներորոնցովմիբջջիպարունկություննանցնումէմյուսիմեջ։Կորիզներըմիաձուլվումենառաջացնումենզիգոտ , որըպատվումէթաղանթով։Հանգստիշրջանիցհետոզիգոտիցառաջանումէդուստրսպորոգիրա։ՍեռականբազմացմանայդեղանակըկոչվումէԿոնյուգացիա։

 

 

 

 

 

2Պտերների կառուցվացքը և բազմացումը:

 

 Բույսիսպորոֆիտներըընկնումենհողիմեջ: Սպորօրգանիմեջբնակվումենսպորները, երբնրանքհասունանումենընկնումենստեղծվումէգամետոֆիտը: Գամետոֆիտիվերևումիգականօրգաններնեն, իսկներքևումարականները: Խոնավպայմաններումարակականներըկարողանումենշարժվել,  նրանքգնումենևմիաձուլվումենիգականների: